آماده ساختن مومنان برای جهاد

فَلْیُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّـهِ الَّذِینَ یَشْرُونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا بِالْآخِرَةِ ۚ وَمَن یُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّـهِ فَیُقْتَلْ أَوْ یَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا(نساء/74)

آنها که زندگى دنیا را به آخرت فروخته اند باید در راه خدا پیکار کنند، و آن کس که در راه خدا پیکار کند و کشته شود یا پیروز گردد پاداش بزرگى به او خواهیم داد.

تفسیر :
به دنبال بحثى که در آیات قبل درباره خوددارى منافقان از شرکت در صفوف مجاهدان بود، در این آیه و چند آیه دیگر که به دنبال آن مى آید افراد با ایمان با منطق موثر و هیجان انگیزى دعوت به جهاد در راه خدا شده اند، و با توجه به اینکه این آیات در زمانى نازل شد که دشمنان گوناگونى از داخل و خارج ، اسلام را تهدید مى کردند، اهمیت این آیات در پرورش روح جهاد در مسلمانان روشنتر میگردد.

امر به معروف و نهی از منکر

وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ(آل عمران/104)

باید از میان شما جمعى دعوت به نیکى ، و امر به معروف و نهى از منکر کنند! و آنها همان رستگارانند.

تفسیر :
دعوت به حق و مبارزه با فساد
به دنبال آیات پیشین که مساءله اخوت و اتحاد را توصیف مى کرد در این آیه اشاره به مساءله (امر به معروف ) و (نهى از منکر) شده که در حقیقت یک پوشش اجتماعى براى محافظت جمعیت است ، زیرا اگر مساءله امر به معروف و نهى از منکر در میان نباشد عوامل مختلفى که دشمن بقاى (وحدت اجتماعى ) هستند، همچون موریانه از درون ، ریشه هاى اجتماع را مى خورند، و آن را از هم متلاشى مى سازند، بنابراین حفظ وحدت اجتماعى بدون نظارت عمومى ممکن نیست !.

رشوه خواری!

وَلاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَلَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَطِلِ وَتُدْلُواْ بِهَآ إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُواْ فَرِیْقاً مِّنْ أَمْوَلِ الْنَّاسِ بِالإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُون‏(بقره/188)

و اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق )در میان خود نخورید! و براى خوردن بخشى از اموال مردم به گناه ، (قسمتى از) آن را (به عنوان رشوه) به قضات ندهید، در حالى که مى دانید (این کار، گناه است )!

«تدلوا» به معناى سرازیر کردن دَلو در چاه است که در این آیه، رشوه به قاضى به آن تشبیه شده است. مراد از «اموال‏ النّاس» هم اموال عمومى است وهم اموال خصوصى. علاوه بر آنکه رشوه براى گرفتن حقوق غیرمالىِ مردم نیز ممنوع است.

تقلید کورکورانه از نیاکان

وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُواْ مَآ أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُواْ بَلْ نَتَّبِعُ مَآ أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ ءَابَآءَنآ أَوَلَوْ کَانَ ءَابَآؤُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَلَا یَهْتَدُونَ‏(بقره/170)

و هنگامى که به آنها گفته شود از آنچه خدا نازل کرده است پیروى کنید، مى گویند: بلکه ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم پیروى مى نمائیم ، آیا نه این است که پدران آنها چیزى نمى فهمیدند و هدایت نیافتند؟!

تفسیر:
در اینجا اشاره به منطق سست مشرکان در مساءله تحریم بى دلیل غذاهاى حلال ، و یا بت پرستى ، کرده ، مى گوید: (هنگامى که به آنها گفته شود از آنچه خدا نازل کرده پیروى کنید مى گویند ما از آنچه پدران و نیاکان خود را بر آن یافتیم پیروى مى کنیم ) (و اذا قیل لهم اتبعوا ما انزل الله قالوا بل نتبع ماالفینا علیه آباءنا).

سند زنده ای برای عظمت اهل بیت

فَمَنْ حَآجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَآءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَآءَنَا وَأَبْنَآءَکُمْ وَنِسَآءَنَا وَنِسَآءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکَذِبِینَ(آل عمران/61)

هر گاه بعد از علم و دانشى که (درباره مسیح ) به تو رسیده ، (باز) کسانى با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم ، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت نماییم ، شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت کنیم ، شما هم از نفوس خود، آنگاه مباهله کنیم ، و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم .

شان نزول :
گفته اند که این آیه و آیات قبل از آن درباره هیات نجرانى مرکب از عاقب و سید و گروهى که با آنها بودند نازل شده است ، آنها خدمت پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) رسیدند و عرض کردند: آیا هرگز دیده اى فرزندى بدون پدر متولد شود، در این هنگام آیه (ان مثل عیسى عند الله ...) نازل شد و هنگامى که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) آنها را به مباهله دعوت کرد.

گامهای شیطان

یَأَیُّهَا الْنَّاسُ کُلُواْ مِمَّا فِى الْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَ تِ الْشَّیْطَنِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ‏(بقره/168)

اى مردم از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه بخورید و از گامهاى شیطان پیروى نکنید، چه اینکه او دشمن آشکار شما است.

1-انحرافات تدریجى
جمله (خطوات الشیطان ) (گامهاى شیطان ) گویا اشاره به یک مساءله دقیق تربیتى دارد، و آن اینکه انحرافها و تبهکاریها غالبا بطور تدریج در انسان نفوذ مى کند، نه به صورت دفعى و فورى ، مثلا براى آلوده شدن یک جوان به مواد مخدر و قمار و شراب معمولا مراحلى وجود دارد: نخست به صورت تماشاچى در یکى از این جلسات شرکت مى کند و انجام اینکار را ساده مى شمرد.

بدون امتحان وارد بهشت نمی شوید!

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَآءُ وَالْضَّرَّآءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى‏ یَقُولَ الْرَّسُولُ وَالَّذِینَ ءَامَنُواْ مَعَهُ مَتَى‏ نَصْرُ اللَّهِ أَلَآ إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیب(بقره/214)

آیا گمان کردید داخل بهشت مى شوید، بى آنکه حوادثى همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان که گرفتاریها و ناراحتیها به آنها رسید، و آن چنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادى که ایمان آورده بودند گفتند: پس یارى خدا کى خواهد آمد؟! (در این هنگام ، تقاضاى یارى از او کردند، و به آنها گفته شد:) آگاه باشید، یارى خدا نزدیک است !

شان نزول :
بعضى از مفسران گفته اند: هنگامى که در جنگ احزاب ترس و خوف و شدت بر مسلمانان غالب شد و در محاصره قرار گرفتند این آیه نازل شد و آنان را به صبر و استقامت دعوت نمود و وعده یارى نصرت به آنها داد و نیز گفته شده هنگامى که مسلمانان در جنگ احد شکست خوردند عبدالله بن ابى به آنها گفت تا کى خود را به کشتن مى دهید اگر محمد پیغمبر بود خداوند یاران او را گرفتار اسارت و قتل نمى کرد در این موقع آیه فوق نازل شد.

بذل جان و مال

کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَعَسَى‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَعَسَى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ(بقره/216)

جهاد در راه خدا، بر شما مقرر شده ، در حالى که برایتان ناخوشایند است . چه بسا چیزى را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیر شما در آن است . و یا چیزى را دوست داشته باشید، حال آنکه شر شما در آن است . و خدا مى داند، و شما نمى دانید.

تفسیر:
آیه گذشته عمدتا در مورد انفاق اموال بود و در این آیه سخن از انفاق جانها در راه خداست و این هر دو در میدان فداکارى دوش به دوش یکدیگر قرار دارند.
مى فرماید: جنگ (با دشمن ) بر شما مقرر شده است در حالى که از آن اکراه دارید (کتب علیکم القتال و هو کره لکم ).
تعبیر به (کتب ) (نوشته شده ) اشاره به حتمى بودن و قطعى بودن این فرمان الهى است

فلسفه تحریم گوشت های حرام

إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَالْدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَمَآ أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطَّرَ غَیْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ‏(بقره/173)

خداوند تنها (گوشت ) مردار و خون و گوشت خوک ، و آنچه نام غیر خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام کرده است (ولى ) آن کس که مجبور شود (در موقع ضرورت براى حفظ جان خود از آن بخورد در صورتى که ستمگر و متجاوز نباشد گناهى بر او نیست ، خداوند بخشنده و مهربان است .

بدون شک غذاهائى که در آیه فوق تحریم شده همچون سائر محرمات الهى فلسفه خاصى دارد و با توجه کامل به وضع جسم و جان انسان با تمام ویژگیهایش تشریع شده است ، در روایات اسلامى نیز زیانهاى هر یک مشروحا آمده ، و پیشرفتهاى علمى بشر پرده از روى آن برداشته است .

آیه ولایت

إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَهُمْ رَکِعُونَ(مائده/55)

سرپرست و رهبر شما تنها خدا است ، و پیامبر او، و آنها که ایمان آورده اند و نماز را بر پا مى دارند و در حال رکوع زکات مى پردازند.

شان نزول آیه ولایت
در تفسیر مجمع البیان و کتب دیگر از عبد الله بن عباس چنین نقل شده : که روزى در کنار چاه زمزم نشسته بود و براى مردم از قول پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) حدیث نقل مى کرد ناگهان مردى که عمامه اى بر سر داشت و صورت خود را پوشانیده بود نزدیک آمد و هر مرتبه که ابن عباس از پیغمبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) حدیث نقل مى کرد او نیز با جمله قال رسول الله حدیث دیگرى از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل مى نمود.