انسان عجول

وَیَدْعُ الْإِنسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَیْرِ ۖ وَکَانَ الْإِنسَانُ عَجُولًا (اسرا/11)

و انـسـان (بـر اثـر شـتـابـزدگى ) بدیها را طلب مى کند آنگونه که نیکیها را مى طلبد، و انسان همواره عجول است .

1-آیا انسان ذاتا عجول است ؟
نه تنها در رابطه با عجله و شتابزدگى که در آیات فوق انسان به آن توصیف شده ، در مـوارد مـتـعـددى دیـگـر از قـرآن نـیـز مذمتهائى روى عنوان (انسان ) دیده مى شود، از قـبـیـل (ظـلوم ) و (جـهول ) و (کفور) و (طغیانگر) و (هلوع ) (کم ظرفیت ) و (مغرور) و مانند آن .
ایـن تـعـبـیـرات گاهى این سؤ ال را به وجود مى آورد که چگونه مى توان این امور را با بـرداشـتـى کـه از قـرآن در مـورد فـطـرت پـاک انـسـان و حامل روح خدائى بودنش داریم ، هماهنگ ساخت ؟

لا یغیر

لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْم حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللهُ بِقَوْم سُوءاً فَلاَ مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ(رعد/11)

براى انسان مأمورانى است که پى درپى، از پیش رو، و از پشت سرش او را از فرمان خد[ = حوادث غیرحتمى] حفظ مى کنند; و خداوند سرنوشت هیچ قومى (و ملّتى) راتغییر نمى دهد مگر آنکه آنان آنچه را در (وجود) خودشان است تغییر دهند. و هنگامى که خدا براى قومى (به خاطر اعمالشان) بدى (و عذاب) بخواهد، هیچ چیز مانع آن نخواهد شد; و جز خدا، (نجات دهنده و) سرپرستى نخواهند داشت.

تفسیر :
محافظان غیبى !
در آیات گذشته خواندیم که خدا بحکم عالم الغیب و الشهادة بودن ، از پنهان و آشکار مردم با خبر و همه جا حاضر و ناظر است .
در آیه مورد بحث اضافه مى کند که خداوند علاوه بر این حافظ و نگاهبان بندگان خود نیز مى باشد: براى انسان مامورانى است که پى در پى از پیش رو، و پشت سر او قرار مى گیرند و او را از حوادث حفظ مى کنند (له معقبات من بین یدیه و من خلفه یحفظونه من امر الله )

عدالت صحابه

وَالسَّبِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَجِرِینَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَنٍ رَّضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّتٍ تَجْرِى تَحْتَهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِینَ فِیهَآ أَبَداً ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیم(توبه/100)

پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار و آنها که به نیکى از آنها پیروى کردند، خداوند از آنها خشنود و آنها (نیز) از او خشنود شدند، و باغهائى از بهشت براى آنان فراهم ساخته که نهرها از زیر درختانش جریان دارد، جاودانه در آن خواهند ماند، و از این پیروزى بزرگى است.

تفسیر :
پیشگامان اسلام
گر چه درباره شان نزول آیه فوق ، مفسران روایات متعددى نقل کرده اند، ولى چنانکه خواهیم دید هیچ کدام از آنها شان نزول آیه نیست ، بلکه در واقع بیان مصداق و وجود خارجى آن است .
به هر حال به دنبال آیات گذشته که بیان حال کفار و منافقان را مى نمود در آیه فوق اشاره به گروههاى مختلف از مسلمانان راستین شده است و آنها را در سه گروه مشخص تقسیم مى کند.

ارجعی الی ربک

یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلَىٰ رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً﴿فجر/27 و 28)

تو ای روح آرام‌یافته به سوی پروردگارت بازگرد در حالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است

امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه می‌فرماید: این آیه درباره حسین بن علی ـ علیهماالسّلام ـ است؛ چرا که آن بزرگوار صاحب نفس مطمئنه بود و از خدا راضی بود و خدا نیز از او راضی بود، و یاران آن بزرگوار از خاندان محمد(صلی الله علیه و آله) از خداوند راضی بودند و خداوند نیز از آن‌ها راضی بود، و این سوره فقط درباره حسین بن علی و شیعیان او و شیعیان آل محمد(صلی الله علیه وآله) می‌باشد.

زمان برپایی قیامت

یَسْأَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْسَاهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّی ۖ لَا یُجَلِّیهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ۚ ثَقُلَتْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ لَا تَأْتِیکُمْ إِلَّا بَغْتَةً ۗ یَسْأَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ اللَّـهِ وَلَـٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ(اعراف/187)

از قیامت از تو سؤ ال مى کنند که وقوع آن در چه زمانى است ؟ بگو علمش نزد پروردگار من است و هیچکس جز او (نمى تواند) وقت آنرا آشکار سازد، (اما قیام قیامت حتى)در آسمانها و زمین سنگین (و بسیار پر اهمیت)است ، و جز به طور ناگهانى به سراغ شما نمى آید، (باز)از تو چنان سؤال مى کنند که گوئى تو از زمان وقوع آن با خبرى ، بگو علمش تنهانزدخدا است ولى بیشتر مردم نمیدانند.
شاءن نزول :
کى قیامت بر پا مى شود؟
به طورى که در بعضى از روایات آمده است طایفه قریش به چند نفر ماءموریت دادند که به نجران سفر کنند، و از دانشمندان یهود که (علاوه بر مسیحیان ) در آنجا ساکن بودند مسائل پیچیده اى را سؤال کنند

دعوت جهانی پیامبر

قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّـهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعًا الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ یُحْیِی وَیُمِیتُ ۖ فَآمِنُوا بِاللَّـهِ وَرَسُولِهِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الَّذِی یُؤْمِنُ بِاللَّـهِ وَکَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ(اعراف/158)

بگو: اى مردم ! من فرستاده خدا به سوى همه شما هستم ، همان خدائى که حکومت آسمانها و زمین از آن او است ، معبودى جز او نیست ، زنده مى کند و مى میراند پس ایمان بیاورید به خدا و فرستاده اش ، آن پیامبر درس نخوانده اى که ایمان به خدا و کلماتش ‍ دارد و از او پیروى کنید تا هدایت یابید.

تفسیر :
در حدیثى از امام مجتبى چنین مى خوانیم : عده اى از یهود نزد پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) آمدند و گفتند: اى محمد توئى که گمان مى برى فرستاده خدائى و همانند موسى (علیه السلام ) بر تو وحى فرستاده مى شود؟!
پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) کمى سکوت کرد، سپس فرمود: آرى منم سید فرزندان آدم و به این افتخار نمى کنم ، من خاتم پیامبران و پیشواى پرهیزکاران و فرستاده پروردگار جهانیانم آنها سؤ ال کردند به سوى چه کسى ؟ به سوى عرب یا عجم یا ما؟

هجرت یک دستور سازنده اسلامی

وَمَن یُهَاجِرْ فِی سَبِیلِ اللَّـهِ یَجِدْ فِی الْأَرْضِ مُرَاغَمًا کَثِیرًا وَسَعَةً ۚ وَمَن یَخْرُجْ مِن بَیْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّـهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّـهِ ۗ وَکَانَ اللَّـهُ غَفُورًا رَّحِیمًا(نساء/100)

و کسى که در راه خدا هجرت کند نقاط امن فراوان و گسترده اى در زمین مى یابد، و کسى که از خانه اش به عنوان مهاجرت به سوى خدا و پیامبر او بیرون رود سپس مرگش فرا رسد پاداش او بر خدا است و خداوند آمرزنده و مهربان است.

تفسیر :
به دنبال بحث درباره افرادى که بر اثر کوتاهى در انجام فریضه مهاجرت ، به انواع ذلتها و بدبختیها تن در مى دهند، در این آیه با قاطعیت تمام درباره اهمیت هجرت در دو قسمت بحث شده است :
نخست اشاره به آثار و برکات هجرت در زندگى این جهان کرده ، مى فرماید: (کسانى که در راه خدا و براى خدا مهاجرت کنند، در این جهان پهناور خدا، نقاط امن فراوان و وسیع پیدا مى کنند که مى توانند حق را در آنجا اجرا کنند و بینى مخالفان را به خاک بمالند.)
(و من یهاجر فى سبیل الله یجد فى الارض مراغما کثیرا و سعة ).