امت وسط

وَکَذَ لِکَ جَعَلْنَکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِّتَکُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِى کُنْتَ عَلَیْهَآ إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبْ عَلَى‏ عَقِبَیْهِ وَإِنْ کَانَتْ لَکَبِیرَةً إلاَّ عَلَى‏ الَّذِینَ هَدَى‏ اللَّهُ وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إیمَنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِیمٌ(بقره/143)

همان گونه (که قبله شما یک قبله میانه است ) شما را نیز امت میانه اى قرار دادیم (که در حد اعتدال که میان افراط و تفریط هستید) تا گواه بر مردم باشید و پیامبر هم گواه بر شما و ما آن قبلهاى را که قبلا بر آن بودى تنها براى این قرار دادیم که افرادى از پیامبر پیروى مى کنند از آنها که به جاهلیت باز مى گردند مشخص شوند، اگر چه این جز بر کسانى که خداوند آنها را هدایت کرده دشوار بود (این را نیز بدانید که نمازهاى شما در برابر قبله سابق صحیح بوده ) و خدا هرگز ایمان نماز) شما را ضایع نمى گرداند، زیرا خداوند نسبت به مردم رحیم و مهربان است .

امت اسلامى یک امت میانه
کلمه (وسط) در لغت هم به معنى حد متوسط در میان دو چیز آمده ، و هم به معنى جالب و زیبا و عالى و شریف ، و این هر دو ظاهرا به یک حقیقت باز مى گردد زیرا معمولا شرافت و زیبائى در آن است که چیزى از افراط و تفریط دور باشد و در حد اعتدال قرار گیرد.
چه تعبیر جالبى در اینجا قرآن درباره امت اسلامى کرده است ، آنها را یک امت میانه و معتدل نامیده .
معتدل از (نظر عقیده ) که نه راه (غلو) را مى پیمایند و نه راه (تقصیر و شرک )، نه طرفدار (جبرند) و نه (تفویض )، نه درباره صفات خدا معتقد به (تشبیهند) و نه (تعطیل ).
معتدل از نظر ارزشهاى معنوى و مادى ، نه به کلى در جهان ماده فرو میروند که معنویت به فراموشى سپرده شود، و نه آنچنان در عالم معنى فرو میروند که از جهان ماده به کلى بى خبر گردند نه همچون گروه عظیمى از یهود جز گرایش مادى چیزى را نشناسند و نه همچون راهبان مسیحى به کلى ترک دنیا گویند.
معتدل از نظر علم و دانش ، نه آنچنان بر دانسته هاى خود جمود دارند که علوم دیگران را پذیرا نشوند، و نه آن گونه خود باخته اند که به دنبال هر صدائى برخیزند.
معتدل از نظر روابط اجتماعى ، نه اطراف خود حصارى مى کشند که از جهانیان به کلى جدا شوند، و نه اصالت و استقلال خود را از دست مى دهند که همچون غربزدگان و شرقزدگان در این ملت و آن امت ذوب شوند!.
معتدل از نظر شیوه هاى اخلاقى ، از نظر عبادت ، از نظر تفکر و خلاصه معتدل در تمام جهات زندگى و حیات .
یک مسلمان واقعى هرگز نمى تواند انسان یک بعدى باشد، بلکه انسانى است داراى ابعاد مختلف ، متفکر، با ایمان ، دادگر، مجاهد، مبارز، شجاع ، مهربان فعال ، آگاه و با گذشت .
تعبیر به حد وسط، تعبیرى است که از یکسو مساءله شاهد و گواه بودن امت اسلامى را مشخص مى سازد، زیرا کسانى که در خط میانه قرار دارند مى توانند تمام خطوط انحرافى را در چپ و راست ببینند!
و از سوى دیگر تعبیرى است که دلیل مطلب نیز در آن نهفته است ، و مى گوید: اگر شما گواهان خلق جهان هستید به دلیل همین اعتدال و امت وسط بودنتان است .
امتى که مى تواند از هر نظر الگو باشد
اگر آنچه را در معنى امت وسط در بالا گفتیم در ملتى جمع باشد بدون شک ، طلایه داران حقند، و شاهدان حقیقت ، چرا که برنامه هاى آنها میزان و معیارى است براى بازشناسى حق از باطل .
جالب اینکه در روایات متعددى که از ائمه اهل بیت (علیهمالسلام ) براى ما نقل شده مى خوانیم : نحن الامة الوسطى ، و نحن شهداء الله على خلقه و حججه فى ارضه ... نحن الشهداء على الناس ... الینا یرجع الغالى و بنا یرجع المقصر:
(مائیم امت میانه ، و مائیم گواهان خدا بر خلق ، و حجتهاى او در زمین ، مائیم گواهان بر مردم غلو کنندگان باید به سوى ما باز گردند و مقصران باید کوتاهى را رها کرده و به ما ملحق شوند.)
بدون شک این روایات همانگونه که بارها گفتهایم مفهوم وسیع آیه را
محدود نمى کند، بلکه بیان مصداقهاى کامل این امت نمونه است ، و بیان الگوهائى است که در صف مقدم قرار دارند.

تفسیر جمله (لنعلم )
جمله (لنعلم ) (تا بدانیم ) و مانند آن که در قرآن کرارا در مورد خداوند به کار رفته است به این معنى نیست که خداوند چیزى را نمى دانسته و سپس از آن آگاه شده است ، بلکه مراد همان تحقق و عینیت پیدا کردن این واقعیت هاست .
توضیح اینکه : خداوند ازازل از همه حوادث و موجودات آگاه بوده است هر چند آنها تدریجا به وجود مى آیند، بنا بر این حدوث حوادث و موجودات چیزى بر علم و دانش او نمى افزاید بلکه آنچه قبلا مى دانسته به این ترتیب پیاده مى شود و به این مى ماند که شخص معمارى نقشه ساختمانى را طرح کند و از تمام جزئیات آن قبل از وجودش آگاه باشد و سپس آن نقشه را تدریجا پیاده کند، هنگامى که معمار مزبور تصمیم بر پیاده کردن قسمتى از نقشه ساختمان را مى گیرد، مى گوید این کار را به خاطر این مى کنم تا آنچه را در نظر داشته ام ببینم ، یعنى مى خواهم نقشه علمى خود را جامه (عمل ) بپوشانم (بدون شک علم خدا با بشر چنانکه در بحث صفات خداوند گفته ایم تفاوت بسیار دارد، منظور ذکر مثالى براى روشن شدن بحث است ) جمله (و ان کانت لکبیرة الا على الذین هدى الله ) بازگو کننده این حقیقت است که خلاف عادت قدم بر داشتن و تحت تاءثیر احساسات بیجا قرار نگرفتن ، کار بسیار مشکلى است مگر براى کسانى که براستى به خدا ایمان داشته ، و تسلیم فرمان او باشند.