انسان عجول
پنجشنبه, ۲۷ مهر ۱۳۹۶، ۰۸:۰۰ ب.ظ
وَیَدْعُ الْإِنسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَیْرِ ۖ وَکَانَ الْإِنسَانُ عَجُولًا
(اسرا/11)
و انـسـان (بـر اثـر شـتـابـزدگى ) بدیها را طلب مى کند آنگونه که نیکیها را مى طلبد، و انسان همواره عجول است .
1-آیا انسان ذاتا عجول است ؟
نه تنها در رابطه با عجله و شتابزدگى که در آیات فوق انسان به آن توصیف شده ، در مـوارد مـتـعـددى دیـگـر از قـرآن نـیـز مذمتهائى روى عنوان (انسان ) دیده مى شود، از قـبـیـل (ظـلوم ) و (جـهول ) و (کفور) و (طغیانگر) و (هلوع ) (کم ظرفیت ) و (مغرور) و مانند آن .
ایـن تـعـبـیـرات گاهى این سؤ ال را به وجود مى آورد که چگونه مى توان این امور را با بـرداشـتـى کـه از قـرآن در مـورد فـطـرت پـاک انـسـان و حامل روح خدائى بودنش داریم ، هماهنگ ساخت ؟
به تعبیر دیگر انسان از نظر جهان بینى اسلامى ، موجودى است بسیار والا، به حدى که لایق مقام خلیفة اللهى و نمایندگى خدا در زمین است ، معلم فرشتگان و برتر از آنهاست ، این موضوع با نکوهشهاى فوق چگونه سازگار است ؟!
پاسخ این سؤ ال را در یک جمله مى توان داد که آنهمه مقام و شخصیت و ارزش انسان مشروط بـه یـک شـرط اسـت و آن (تـربـیـت تحت نظر رهبران الهى ) است ، در غیر این صورت انسان به گونه گیاهى خودرو پرورش مى یابد و در میان هوسها و شهوات غوطه ور مى شـود سـرمـایـه هـاى عـظیمى را که بالقوه دارد از دست مى دهد و جنبه هاى منفى در وجود او آشکار مى شود.
بـنـابـراین اگر شرط مزبور تحقق یابد تمام جنبه هاى مثبتى که در قرآن در رابطه با انـسـان آمده در وجود او بارور مى گردد، و اگر این شرط، تحقق نیابد، جنبه هاى منفى یاد شده آشکار مى شود، لذا در آیه 19 تا 24 سوره معارج مى خوانیم ان الانسان خلق هلوعا اذا مسه الشر جزوعا و اذا مسه الخیر منوعا الا المصلین الذین هم على صلاتهم دائمون .
:(انـسـان ، هـلوع آفـریـده شـده ، هـنـگـامـى که بدى به او برسد بى تابى مى کند، و هـنـگـامـى کـه خـوبـى بـه او بـرسـد، بخل مى ورزد، مگر نمازگزاران که همواره به این برنامه ادامه مى دهند).
شـرح بیشتر این موضوع را در سوره یونس ذیل آیه 12 نیز بیان کردیم (تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 239).
2 - بلاى شتابزدگى !
عـشق آتشین به یک موضوع و افکار سطحى و محدود، و گاه سیطره هوى و هوس بر انسان ، و خوشبینى بیش از حد به یک مطلب ، عوامل عجله و شتابزدگى در کارها است ، و از آنجا که بررسیهاى سطحى و مقدماتى غالبا براى پى بردن به حقیقت یک امر و سود و زیان آن کـافـى نـیست ، معمولا عجله و دستپاچگى در انجام کارها، موجب ندامت و خسران و پشیمانى است .
تـا آنـجـا کـه در آیـات فـوق خـوانـدیـم کـه گـاهـى عـجـله سـبـب مـى شـود، انـسـان بـه دنبال بدیها برود به همان سرعت که به دنبال نیکیها مى رود!
تـلخـکـامـى هـا و شـکـسـتـهـا و مـصـائبـى کـه دامـان انـسـان را در طـول تـاریـخ بـر اثـر عـجـله و شـتـابـزدگـى گـرفـتـه اسـت ، بـیـش از آن اسـت کـه قـابـل احـصـا و شـمـاره بـاشـد، و خـود ما در طول زندگى نمونه هاى آن را آزموده ایم ، و ثمرات تلخش را چشیده ایم !.
نـقـطـه مـقـابـل عـجـله (تـثـبـت ) و (تـاءنـى ) یـعـنـى درنـگ کـردن ، و بـا تـفـکـر و تاءمل و بررسى همه جوانب کارى را انجام دادن است .
در حـدیـثـى از رسـولخـدا (صـلى اللّه عـلیـه و آله و سـلّم ) نـقل شده که فرمود: انما اهلک الناس العجلة و لو ان الناس تثبتوا لم یهلک احد: (مردم را عجله هلاک مى کند، اگر مردم با تاءمل کارها را انجام مى دادند کسى هلاک نمى شد).
در حـدیـث دیگرى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم مع التثبت تکون السلامة ، و مع العجلة تکون الندامة : (با درنگ کردن سلامت است و با عجله ندامت )!
و نـیـز پـیـامـبـر صـلى الله عـلیـه و آله و سـلم مـى فـرمـاید: ان الاناة من الله و العجلة من الشیطان !: (تاءنى و ترک شتابزدگى از ناحیه خدا است و عجله از شیطان است )!.
البـتـه در روایـات اسـلامـى بـابـى در زمـیـنـه (تعجیل در کار خیر داریم )، از جمله در حـدیـثـى از رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم : ان الله یحب من الخیر ما یعجل : (خداوند کار نیکى را دوست دارد که در آن شتاب شود).
و روایـات در ایـن زمینه بسیار است که منظور از عجله در این روایات همان (سرعت ) است در مـقـابـل اهـمـال کـارى و تـاءخـیرهاى بیجا و امروز و فردا کردن ، که غالبا سبب بروز مشکلات و موانعى در کارها مى گردد.
شـاهـد ایـن سـخـن حـدیـثـى اسـت کـه در هـمـیـن بـاب از امـام صـادق (عـلیـه السـلام ) نـقـل شـده اسـت : مـن هـم بـشـى ء مـن الخـیـر فـلیـعـجـله فـان کـل شـى ء فـیـه تـاءخـیـر فان للشیطان فیه نظرة : (کسى که تصمیم به کار خیرى گـرفـت بـایـد عـجله کند زیرا هر کارى را که در آن تاءخیر کنید شیطان در آن حیله اى مى کند).
بنابراین باید گفت : (سرعت و جدیت در کارها آرى ، اما عجله و شتابزدگى نه )!.
و به تعبیر دیگر، عجله مذموم آنست که به هنگام بررسى و مطالعه در جوانب کار و شناخت صورت گیرد، اما سرعت و عجله ممدوح آنست که بعد از تصمیم گیرى لازم ، در اجـرا درنـگ نشود، و لذا در روایات مى خوانیم : (در کار خیر، عجله کنید) یعنى بعد از آنکه خیر بودن کارى ثابت شد دیگر جاى مسامحه نیست.
تفسیر نمونه،جلد 12
و انـسـان (بـر اثـر شـتـابـزدگى ) بدیها را طلب مى کند آنگونه که نیکیها را مى طلبد، و انسان همواره عجول است .
1-آیا انسان ذاتا عجول است ؟
نه تنها در رابطه با عجله و شتابزدگى که در آیات فوق انسان به آن توصیف شده ، در مـوارد مـتـعـددى دیـگـر از قـرآن نـیـز مذمتهائى روى عنوان (انسان ) دیده مى شود، از قـبـیـل (ظـلوم ) و (جـهول ) و (کفور) و (طغیانگر) و (هلوع ) (کم ظرفیت ) و (مغرور) و مانند آن .
ایـن تـعـبـیـرات گاهى این سؤ ال را به وجود مى آورد که چگونه مى توان این امور را با بـرداشـتـى کـه از قـرآن در مـورد فـطـرت پـاک انـسـان و حامل روح خدائى بودنش داریم ، هماهنگ ساخت ؟
به تعبیر دیگر انسان از نظر جهان بینى اسلامى ، موجودى است بسیار والا، به حدى که لایق مقام خلیفة اللهى و نمایندگى خدا در زمین است ، معلم فرشتگان و برتر از آنهاست ، این موضوع با نکوهشهاى فوق چگونه سازگار است ؟!
پاسخ این سؤ ال را در یک جمله مى توان داد که آنهمه مقام و شخصیت و ارزش انسان مشروط بـه یـک شـرط اسـت و آن (تـربـیـت تحت نظر رهبران الهى ) است ، در غیر این صورت انسان به گونه گیاهى خودرو پرورش مى یابد و در میان هوسها و شهوات غوطه ور مى شـود سـرمـایـه هـاى عـظیمى را که بالقوه دارد از دست مى دهد و جنبه هاى منفى در وجود او آشکار مى شود.
بـنـابـراین اگر شرط مزبور تحقق یابد تمام جنبه هاى مثبتى که در قرآن در رابطه با انـسـان آمده در وجود او بارور مى گردد، و اگر این شرط، تحقق نیابد، جنبه هاى منفى یاد شده آشکار مى شود، لذا در آیه 19 تا 24 سوره معارج مى خوانیم ان الانسان خلق هلوعا اذا مسه الشر جزوعا و اذا مسه الخیر منوعا الا المصلین الذین هم على صلاتهم دائمون .
:(انـسـان ، هـلوع آفـریـده شـده ، هـنـگـامـى که بدى به او برسد بى تابى مى کند، و هـنـگـامـى کـه خـوبـى بـه او بـرسـد، بخل مى ورزد، مگر نمازگزاران که همواره به این برنامه ادامه مى دهند).
شـرح بیشتر این موضوع را در سوره یونس ذیل آیه 12 نیز بیان کردیم (تفسیر نمونه جلد 8 صفحه 239).
2 - بلاى شتابزدگى !
عـشق آتشین به یک موضوع و افکار سطحى و محدود، و گاه سیطره هوى و هوس بر انسان ، و خوشبینى بیش از حد به یک مطلب ، عوامل عجله و شتابزدگى در کارها است ، و از آنجا که بررسیهاى سطحى و مقدماتى غالبا براى پى بردن به حقیقت یک امر و سود و زیان آن کـافـى نـیست ، معمولا عجله و دستپاچگى در انجام کارها، موجب ندامت و خسران و پشیمانى است .
تـا آنـجـا کـه در آیـات فـوق خـوانـدیـم کـه گـاهـى عـجـله سـبـب مـى شـود، انـسـان بـه دنبال بدیها برود به همان سرعت که به دنبال نیکیها مى رود!
تـلخـکـامـى هـا و شـکـسـتـهـا و مـصـائبـى کـه دامـان انـسـان را در طـول تـاریـخ بـر اثـر عـجـله و شـتـابـزدگـى گـرفـتـه اسـت ، بـیـش از آن اسـت کـه قـابـل احـصـا و شـمـاره بـاشـد، و خـود ما در طول زندگى نمونه هاى آن را آزموده ایم ، و ثمرات تلخش را چشیده ایم !.
نـقـطـه مـقـابـل عـجـله (تـثـبـت ) و (تـاءنـى ) یـعـنـى درنـگ کـردن ، و بـا تـفـکـر و تاءمل و بررسى همه جوانب کارى را انجام دادن است .
در حـدیـثـى از رسـولخـدا (صـلى اللّه عـلیـه و آله و سـلّم ) نـقل شده که فرمود: انما اهلک الناس العجلة و لو ان الناس تثبتوا لم یهلک احد: (مردم را عجله هلاک مى کند، اگر مردم با تاءمل کارها را انجام مى دادند کسى هلاک نمى شد).
در حـدیـث دیگرى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم مع التثبت تکون السلامة ، و مع العجلة تکون الندامة : (با درنگ کردن سلامت است و با عجله ندامت )!
و نـیـز پـیـامـبـر صـلى الله عـلیـه و آله و سـلم مـى فـرمـاید: ان الاناة من الله و العجلة من الشیطان !: (تاءنى و ترک شتابزدگى از ناحیه خدا است و عجله از شیطان است )!.
البـتـه در روایـات اسـلامـى بـابـى در زمـیـنـه (تعجیل در کار خیر داریم )، از جمله در حـدیـثـى از رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم : ان الله یحب من الخیر ما یعجل : (خداوند کار نیکى را دوست دارد که در آن شتاب شود).
و روایـات در ایـن زمینه بسیار است که منظور از عجله در این روایات همان (سرعت ) است در مـقـابـل اهـمـال کـارى و تـاءخـیرهاى بیجا و امروز و فردا کردن ، که غالبا سبب بروز مشکلات و موانعى در کارها مى گردد.
شـاهـد ایـن سـخـن حـدیـثـى اسـت کـه در هـمـیـن بـاب از امـام صـادق (عـلیـه السـلام ) نـقـل شـده اسـت : مـن هـم بـشـى ء مـن الخـیـر فـلیـعـجـله فـان کـل شـى ء فـیـه تـاءخـیـر فان للشیطان فیه نظرة : (کسى که تصمیم به کار خیرى گـرفـت بـایـد عـجله کند زیرا هر کارى را که در آن تاءخیر کنید شیطان در آن حیله اى مى کند).
بنابراین باید گفت : (سرعت و جدیت در کارها آرى ، اما عجله و شتابزدگى نه )!.
و به تعبیر دیگر، عجله مذموم آنست که به هنگام بررسى و مطالعه در جوانب کار و شناخت صورت گیرد، اما سرعت و عجله ممدوح آنست که بعد از تصمیم گیرى لازم ، در اجـرا درنـگ نشود، و لذا در روایات مى خوانیم : (در کار خیر، عجله کنید) یعنى بعد از آنکه خیر بودن کارى ثابت شد دیگر جاى مسامحه نیست.
تفسیر نمونه،جلد 12
