بدون امتحان وارد بهشت نمی شوید!

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَآءُ وَالْضَّرَّآءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى‏ یَقُولَ الْرَّسُولُ وَالَّذِینَ ءَامَنُواْ مَعَهُ مَتَى‏ نَصْرُ اللَّهِ أَلَآ إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیب(بقره/214)

آیا گمان کردید داخل بهشت مى شوید، بى آنکه حوادثى همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان که گرفتاریها و ناراحتیها به آنها رسید، و آن چنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادى که ایمان آورده بودند گفتند: پس یارى خدا کى خواهد آمد؟! (در این هنگام ، تقاضاى یارى از او کردند، و به آنها گفته شد:) آگاه باشید، یارى خدا نزدیک است !

شان نزول :
بعضى از مفسران گفته اند: هنگامى که در جنگ احزاب ترس و خوف و شدت بر مسلمانان غالب شد و در محاصره قرار گرفتند این آیه نازل شد و آنان را به صبر و استقامت دعوت نمود و وعده یارى نصرت به آنها داد و نیز گفته شده هنگامى که مسلمانان در جنگ احد شکست خوردند عبدالله بن ابى به آنها گفت تا کى خود را به کشتن مى دهید اگر محمد پیغمبر بود خداوند یاران او را گرفتار اسارت و قتل نمى کرد در این موقع آیه فوق نازل شد.
تفسیر:
از آیه فوق چنین بر مى آید که جمعى از مؤ منان مى پنداشتند عامل اصلى ورود در بهشت تنها اظهار ایمان به خداست و به دنبال آن نباید ناراحتى و رنجى را متحمل شوند و بى آنکه تلاش و کوشش به خرج دهند خداوند همه کارها را روبراه خواهد کرد و دشمنان را نابود خواهد ساخت .
قرآن در برابر این تفکر نادرست به سنت همیشگى خداوند اشاره کرده مى فرماید: (آیا گمان کردید داخل بهشت مى شوید بى آنکه حوادثى همچون حوادث سخت گذشتگان به شما برسد) (ام حسبتم ان تدخلوا الجنة و لما یاءتکم مثل الذین خلوا من قبلکم ).
(همانها که شدائد و زیانهاى فراوان به آنها رسید و آن چنان ناراحت و متزلزل شدند که پیامبر الهى و افرادى که ایمان آورده بودند گفتند پس یارى خدا کى خواهد آمد) (مستهم الباساء و الضراء و زلزلوا حتى یقول الرسول و الذین آمنوا معه متى نصر الله ).
و چون آنها نهایت استقامت خود را در برابر این حوادث به خرج دادند و دست به دامن الطاف الهى زدند به آنها گفته شد: (آگاه باشید یارى خدا نزدیک است ) (الا ان نصر الله قریب ).
(باساء) از ماده (باس ) به گفته (معجم مقاییس اللغة ) در اصل به معنى شدت و مانند آن است و به هر گونه رنج و عذاب و ناراحتى گفته مى شود، و به افراد شجاع که در میدان جنگ شدیدا مقاومت مى کنند، (بئیس ) یا (ذو الباس ) گفته مى شود.
و (ضراء) به گفته (راغب ) در (مفردات ) نقطه مقابل سراء یعنى آنچه مایه مسرت و موجب منفعت است ، مى باشد، بنابراین هر گونه زیانى که دامنگیر انسان بشود در امور جانى و مالى و عرضى و امثال آن را شامل مى گردد.
جمله (متى نصر الله ) (یارى خدا کى مى آید؟) که از سوى پیامبران و مؤ منان در مواقع نهایت شدت گفته مى شد، به معنى شک و تردید در این موضوع ، یا اعتراض و ایراد نیست ، بلکه به عنوان تقاضا و انتظار، مطرح مى شده است ، و لذا به دنبال آن ، از سوى خداوند به آنها بشارت داده مى شد که یارى خدا نزدیک است .
این احتمال که جمله (متى نصر الله ) از سوى گروهى از مؤ منان باشد، و جمله (الا ان نصر الله قریب ) از سوى پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) که بعضى از مفسران ذکر کرده اند بسیار بعید به نظر مى رسد.
به هر حال آیه فوق به یکى از سنن الهى که در همه اقوام جارى بوده است اشاره مى کند و به مؤ منان در همه قرون و اعصار هشدار مى دهد که براى پیروزى و موفقیت و نایل شدن به مواهب بهشتى ، باید به استقبال مشکلات بروند و فداکارى کنند و در حقیقت ، این مشکلات آزمونى است که مؤ منان را پرورش مى دهد و صاحبان ایمان راستین را از متظاهران به ایمان ، آشکار مى سازد.
تعبیر به (الذین خلوا من قبلکم ) (کسانى که پیش از شما بودند) به مسلمانان مى گوید: این تنها شما نیستید که گرفتار انواع مشکلات از سوى دشمنان در تنگناهاى زندگى شده اید، بلکه اقوام پیشین نیز، گرفتار همین مشکلات و شدائد بوده اند تا آنجا که گاهى کارد به استخوانشان مى رسید و فریاد استغاثه آنها بلند مى شد.
اصولا رمز تکامل و ترقى انسانها همین است ، افراد و امتها باید در کوره هاى سخت حوادث قرار بگیرند، و همچون فولاد آبدیده شوند، استعدادهاى درونى آنها شکوفا گردد، و ایمانشان به خدا قویتر شود ضمنا افراد لایق و مقاوم و با ایمان ، از افراد نالایق شناخته شوند و صفوفشان از هم جدا گردد، این سخن را با حدیثى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) پایان مى دهیم .
(خباب بن ارت ) که از مجاهدان راستین صدر اسلام بود مى گوید: خدمت پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) از آزار مشرکان شکایت کردم فرمود: امتهائى که پیش از شما بودند با انواع بلاها شکنجه مى شدند، ولى این امر هرگز آنها را از دینشان منصرف نمى کرد تا آنجا که اره بر سر بعضى از آنها مى گذاردند و آنها را به دو پاره تقسیم مى کردند... به خدا سوگند که برنامه دین خدا کامل مى شود و به پیروزى مى رسد تا آنجا که یک نفر سوار، فاصله میان صنعاء و حضرموت (و بیابانهاى مخوف عربستان را) طى مى کند، و از هیچ چیز جز خدا نمى ترسد... ولى شما عجله مى کنید.

تفسیر نمونه،جلد دوم